D jak Dysfagia

Witam moi mili,

wracamy do alfabetycznego spisu zaburzeń – tym razem nie jest to stricte zaburzenie mowy, lecz jedzenia, połykania. Mowa o dysfagii. Z terminem tym  każdego dnia spotykają się w swojej pracy logopedzi.

 Połykanie towarzyszy człowiekowi od urodzenia, a nawet wcześniej. Jego istota polega na przemieszczaniu pokarmu do przełyku.

Dysfagia (dysphagia), słowo wywodzące się z języka greckiego zbudowane z dwu członów: dys – złe, trudne, zaburzone, phagien – jedzenie, połykanie.

W naukach medycznych termin ten używany jest w celu określenia zaburzeń jedzenia i/lub połykania.  Wnikliwa analiza międzynarodowego systemu diagnozy nozologicznej, tj. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems, wykazała znaczenie terminu dysfagia. Zgodnie z ICD-10, dysfagia (R-13) to objaw, związany z jedną z cech chorobowych układu: nerwowego, krążenia, oddechowego, trawiennego, chorób skóry i tkanki podskórnej, układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej,   wad rozwojowych wrodzonych, zniekształceń i aberracji chromosomowych, urazów i zatruć.

Osoba z dysfagią ma problem z przyjęciem pokarmu, utrzymaniem go w jamie ustnej, uformowaniem w kęs pokarmowy,  tzw. „bolus”, przetransportowaniem pokarmu w tył jamy ustnej do jamy gardłowej i dalej poprzez przełyk do żołądka. Problemy z połykaniem mogą dotyczyć jednego lub kilku z wymienionych wyżej odcinków drogi pokarmowej. 

METODY BADANIA POŁYKANIA

Osoba badająca układa kciuk jednej ręki na mięśni żwaczu. Pozostałe palce tejże dłoni kładzie na krtani i mięśniu żuchwowo-gnykowym. Poleca, aby osoba badana przełknęła ślinę lub niewielką ilość podanego jej płynu. W momencie wyczucia uniesienia krtani i skurczu mięśnia żuchwowo-gnykowego odchyla wargę dolną w okolicy kąta warg, aby móc zaobserwować funkcjonowanie języka i jego usytuowanie (ułożenie poza zwartymi łukami zębowymi lub wsuniecie między zęby). W czasie badania należy zwrócić także uwagę na wystąpienie skurczu żwacza, co świadczy o połykaniu dorosłym.

Innym sposobem jest rozchylenie warg osoby badanej w momencie przełykania i zaobserwowanie ułożenia języka. W niektórych przypadkach wystarcza sama obserwacja pacjenta – osoby z przetrwałym niemowlęcym połykaniem napinają silnie wargi i policzki, które stykają się z językiem usytuowanym między zębami.

Chciałam również wspomnieć o dwóch rodzajach połykania, a mianowicie:

POŁYKANIE DOJRZAŁE

Typ połykania, który powinien pojawić się u dziecka w wieku ok. 3 lat.
I. Karłowska twierdzi, że jest to przejście około 2 roku życia- po wyrżnięciu się zębów i wydłużeniu wyrostków zębodołowych.
Natomist H. W. Proffit i H. W Fields twierdzą, iż właśnie dojrzały sposób połykania pojawia się w wieku 3 lat. Zazwyczaj jednak ma to miejsce w 6 roku życia. U 10-15% populacji nie wykształca się, notuje się wówczas patologicznie przetrwałe połykanie niemowlęce.  Cechami dojrzałego połykania są:

•stabilizacja i unieruchomienie żuchwy przez skurcz mięśni żwaczowych;

•zwarcie zębów;

•domknięcie warg z nieznacznym skurczem mięśnia okrężnego ust;

•skurcz mięśni żuchwowo-gnykowych, unoszących dno jamy ustnej i powodujących dociśnięcie języka do podniebienia;

•pionizacja szerokiego języka i jego oparcie o podniebienne powierzchnie zębów i dziąseł;

•dociśnięcie brzegów bocznych języka do górnego łuku zębowego

•przerwanie oddychania w czasie przełykania.

Wykształcenie i utrwalenie połykania trzewnego jest możliwe dzięki dojrzewaniu układu nerwowego, ale także dzięki rozwojowi uzębienia i pionizacji pozycji ciała.

POŁYKANIE NIEMOWLĘCE

Ten typ połykania ma charakter odruchu bezwarunkowego, wyzwalanego odruchem ssania.  Aktywizuje się, gdy porcja pokarmu wypełni tylną część jamy ustnej dziecka. Jest to odruch złożony, w którego realizacji można wyróżnić trzy fazy:

·        faza ustna – język ułożony na dnie jamy ustnej, mleko wypełnia przestrzeń między brodawką piersi matki a podniebieniem miękkim. W czasie podnoszenia języka próżnia maleje, mleko zaś przesuwane jest w kierunku przełyku;

·        faza gardłowa – następuje przesunięcie pokarmu w obrębie gardła dzięki mięśniom zwieraczy gardła i mięśniom podniebienno-gardłowym. Podniebienie miękkie unosi się, zamykając przejście do jamy nosowo-gardłowej. Drogi oddechowe są chronione także dzięki uniesieniu się krtani i pochyleniu się nagłośni ku tyłowi. Skurcz mięśni przywodzicieli powoduje zamknięcie przedsionka krtani. Fazę kończy skurcz zwieracza gardła z jednoczesnym rozluźnieniem zwieracza przełyku. Faza gardłowa trwa mniej niż pół sekundy i przebiega w bezdechu;

·        faza przełykowa – odruchowa ruchy perystaltyczne przełyku przesuwają pokarm do żołądka.

Wracając do dysfagii  wyróżniamy 3 fazy połykania:

- faza ustna- tzw. przygotowawcza, rozdrabnianie pokarmów, napięcie mięśni policzków, ruch języka w wielu płaszczyznach, właściwe przesunięcie kęsa w kierunku gardła, praca języka i policzków, żuchwa i szczęka są domknięte, podniebienie miękkie uniesione.

- faza gardłowa- przesunięcie pokarmu w kierunku przełyku.

- faza przełykowa- ruchy perystaltyczne przesuwające pokarm do żołądka.

Podczas terapii dysfagii bardzo ważne jest następujące oddziaływanie terapeutyczne:

·        przyjmowanie właściwej postawy ciała przy posiłkach- pozycja siedząca (w miarę możliwości pacjenta), ale nigdy nie jest to pozycja leżąca!!

·        uczenie chorego specjalnych technik połykania

·        stosowanie specjalnych ćwiczeń oddechowych , głosowych lub usprawniających mięsnie poprawiające koordynację

·        -modyfikacja podawanych pokarmów i dostosowanie sprzętów wykorzystywanych przy posiłkach

   Wybrane techniki połykania:- przełykanie z brodą pochyloną do mostka
    Cel: samowolne zamknięcie nagłośni
 Schemat połknięcia:

1.      wdech

2.      silne zatrzymanie oddechu

3.      połknięcie

4.      odkrztuszenie (aby wyrzucić resztki pokarmowe)

5.      ponowne połknięcie

Podczas testu przesiewowego dot. Dysfagii u pacjenta neurologicznego:

- fonacja e, e, e,

- naprzemiennie- a, e, a, e

- mocne zatrzymanie oddechu z parciem

- odkrztuszenie- sprawdzamy czy są reakcje obronne

Test przesiewowy przyłóżkowy:

- do picia łyżeczkę wody

- przy oznakach dysfagii rezygnujemy

Żródło:

1. Pluta-Wojciewska D. (2011). Mowa dzieci z rozszczepem wargi i podniebienia. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.

2.Pluta- Wojciechowska. Zaburzenia czynności prymarnych i artykulacji.

3. Stobnicka-Stolarska P. (2012). Funkcja ssania i jej zaburzenia. Wspomaganie wczesnych umiejętności oralnych. W: M. Nehring-Gugulska, M. Żukowska-Rubik, A. Pietkiewicz (red.), Karmienie piersią w teorii i praktyce (s. 335-342). Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna.

4. http://www.dysfagia.pl/